Kontakt
bogumil
21/02/2013 12:23

Zgromadzenie Księży Marianów
Stoczek Klasztorny 30
11-106 Kiwity

Tel.: +48 89 7660911
e-mail: marianie@stoczek.pl

    Opis polichromii kaplic narożnych krużganków - próba interpretacji

    Od lipca 1737 do   1738 r. prace kontynuowali jego uczniowie ponieważ artysta zmarł tragicznie w Świętej Lipce. Freski wykonane są w większości techniką fresco secco. Mają zróżnicowane rozmiary. Polichromie w kopułach kaplic mają powierzchnię ok. 9 m2.


    Kaplica św. Kajetana

    W kopule podzielonej gurtami na osiem kwater widnieje osiem postaci aniołów na tle błękitno-białego nieboskłonu, każdy z nich jest umieszczony na fioletowej chmurze. Wszystkie postaci przedstawione są ze zniszczonymi instrumentami, co jest nawiązaniem do apokaliptycznej wizji św. Jana. Gzymsy obiegające u podstawy kopułę jak i gurty są częściowo dekorowane motywem liści akantu i ornamentem wstęgowym umieszczonymi na żółtym tle. Sklepienie latarni jest pozbawione dekoracji, pokrywa je żółta farba. Poniżej kopuły na podtrzymujących ją pendentywach umieszczono cztery trójkątne sceny. Są to: w narożu południowo – zachodnim „Wąż miedziany”, w północno-zachodnim „Absalom wiszący włosami na drzewie”, następnie „Cierpiący Job” oraz „Dawid w jaskini śpiącego Samuela”. Sceny malowane brązami i czerwieniami, pomiędzy nimi zdobienia z motywem ornamentu wstęgowego i liści akantu. W prostokątnej płytkiej niszy nad oknem północnym widzimy dużą rybę i fragment figury mężczyzny – proroka Jonasza przebywającego we wnętrzu ryby. W analogicznej niszy nad oknem zachodnim widać stojącą w rozkroku postać, która w dłoniach trzymanych nad głową unosi pałkę, biorąc nią zamach. Przed nią jakby zarys leżącego człowieka – być może jest to ilustracja do przypowieści o Kainie i Ablu. Niżej na wysokości  górnej krawędzi okna umieszczono freski, przedstawiające kobiety i mężczyzn, którzy trzymają w rękach białe, nie zapisane karty. Wskazują na nie palcami i pokazują współtowarzyszom. Symbolizują one fałszywe świadectwa winy przypisywane Jezusowi.

     

    Kaplica Krzyża Świętego

    Tuż nad krucyfiksem znajdującym się w centralnej części kaplicy umieszczono srebrny, okrągły medalion a na nim brązowy krzyż. Jest on podtrzymywany po obu stronach przez dwa putta o srebrnych skrzydłach, trzymające nad nim srebrną wstęgę. Scena opleciona złotym rzeźbionym ornamentem wici roślinnej, tworzącej kartusz. Powyżej postaci antetycznych aniołów – żółte suknie przepasane zielonymi tkaninami, jasnobrązowe włosy opadają na ramiona a zza nich wyłaniają się srebrne skrzydła. W rękach trzymają srebrne kartusze ze złotymi napisami, razem tworzące jedną inskrypcję INDULGENTIA PLENARIA ANNO 1677. Ponadto anioł po prawej stronie trzyma w dłoni włócznię. Ponad nimi, na niebieskim tle widnieje Oko Opatrzności  w trójkącie, bijące pomarańczowym światłem otoczonym obręczą z szarych chmur, spod których u dołu wymyka się sześć żółtych promieni. Po obu stronach widzimy franciszkańskich świętych stojący na cokołach.

    Z lewej strony figura św. Franciszka, w lewej dłoni trzyma krzyż, a prawą unosi w geście błogosławieństwa.
    Z prawej strony święty Antoni z Padwy. Obie ręce unosi przed siebie, jakby trzymał w ramionach dziecko. Ponad nimi w zwieńczeniu przedstawienie Maryi Niepokalanie Poczętej, stojącej bosymi stopami na kuli - globie ziemskim. Ubrana w pomarańczową suknię przewiązaną w pasie. Cała postać łącznie z głową okryta niebieską chustą. Prawą dłoń przyciska do serca, lewą trzyma rąbek chusty. Po obu jej stronach stoją dwa anioły w jednakowej pozie i ubraniu czerwona szata, biała tunika, srebrne skrzydła, twarze otoczone długimi, brązowymi, kręconymi włosami. Anioł z lewej strony trzyma w prawej dłoni młotek. W tle na ścianie za Immaculatą malowidło w kształcie okna, z którego rozbłyska światło. Ściany całej kaplicy pomalowane odcieniami czerwonej farby obecnie wyblakłej. Na ścianie po obu stronach ołtarza, na wysokości drugiej kondygnacji namalowano dwa anioły, trzymające żółtą wstęgę unoszącą się nad zwieńczeniem ołtarza. Na pozostałych trzech ścianach, w ich górnych częściach umieszczono osiem aniołów niosących Arma Christi. W dolnych partiach ścian zarysy architektury – okna zwieńczone łukiem lub nisze. Na arkadzie, łączącej skrzydło północne z kaplicą umieszczono dwa serca, a w nich krzyż. W sklepieniu kaplicy cztery kwatery w kształcie trójkątów równoramiennych, zdobionych ornamentem akantowym i kwiatami. Kwatery otoczono pasami kwiatów i liści.


    Kaplica św. Walentego

    W centrum kaplicy widnieje fresk ilustrujący cud dokonywany przez św. Walentego. Święty ubrany jest w czerwony ornat i albę. Ma krótkie jasne włosy, głowę okoloną żółtym nimbem. Obie ręce unosi do góry w geście błogosławieństwa. Siedząca przed nim kobieta ubrana jest w fioletową koszulę z przerzuconą przez lewe ramię brązową szarfą, jasnobrązową spódnicę i brązową chustę na głowie. Na kolanach przykrytych białą chustą trzyma małego, niemal nagiego chłopca, w biodrach przepasanego chustą. Na drugim planie fragment klęczącej postaci kobiecej w błękitnej sukni, która unosi ręce do góry. Za figurą świętego umieszczono postać klęczącego mężczyzny, ubranego w jasną szatę, w prawej dłoni trzyma dzwonek. Na trzecim planie elementy architektury. Tuż za świętym z prawej strony artysta namalował otwartą księgę z napisem: S. VALENTINE DEFENDE NOS A MORBO CADUCO [Św. Walenty chroń nas od choroby padania]. Nad freskiem kartusz z pozłoconym ornamentem, na niebieskim polu napis: Witaj Królowo Matko Miłosierdzia.

    Po obu stronach malowidła kompozytowe kolumny o trzonach brązowych zaś głowicach i podstawach pozłoconych, a także dwie figury świętych, prawdopodobnie Piotra i Pawła, pozbawionych atrybutów. Figura z lewej strony to brodaty mężczyzna o długich, ciemnych włosach w szaro-granatowej sukni przepasanej brązową chustą. Z prawej strony postać ciemnowłosego również brodatego mężczyzny w brązowej sukni i czerwonej pelerynie. Nad ich głowami rzeźbione, pozłacane girlandy. Poniżej cztery srebrne maszkarony z motywem pozłacanych liści akantu, a pomiędzy nimi dwa kartusze. W górnej części pozostałych ścian kaplicy zachowały się słabo widoczne freski, przedstawiające sceny z życia świętego. Pośrodku ściany północnej w płytkiej niszy widnieje postać cesarza Klaudiusza II, siedzącego na tronie. Na głowie ma koronę, a w prawej dłoni berło. Z prawej strony scena ukazująca świętego Walentego w rozmowie z młodym człowiekiem. Z lewej moment uzdrowienia. Przed świętym klęczy kobieta w czerwonej sukni, unosząca błagalnie ręce ku górze. Duchowny trzyma prawą rękę nad jej głową. Z tyłu stoi kobieta przyglądająca się temu zajściu.

    W narożniku południowo - zachodnim uchwycono moment tuż przed straceniem Walentego. Widzimy go klęczącego, ręce uniesione w błagalnym geście ku niebu, wokół głowy nimb. Za nim mężczyzna (umieszczony na ścianie zachodniej), bierze zamach trzymanym w prawej dłoni mieczem, aby ściąć głowę świętemu.

    Na sklepieniu kaplicy namalowano żółte niebo otoczone fioletowo-różowymi chmurami. Na nim postacie dziesięciu aniołów  z girlandami, gałązkami lub wiankiem w dłoniach, przyodzianych w bordowe lub brązowe szaty.

    W ościeżach bocznych okna w okrągłych polach przedstawiono kobietę (z lewej strony) i mężczyznę (z prawej). Oboje klęczą z przyciskanymi do piersi rękoma, ubrani w królewskie szaty – korony na głowach, wzorzyste szaty, peleryny, wokół głów nimby. Z nieba do każdego, z nich spośród chmur wychyla się anioł podający gałązkę.  Nad oknem w niszy zamkniętej łukiem namalowano stojącego anioła o rozpostartych skrzydłach, który przed sobą trzyma filakterię bez napisu. Sceny te zaprezentowano używając brązów i czerwieni. Nisko tuż nad łukami arkad kaplicę obiega pas z napisem w języku niemieckim, zachowany fragmentarycznie, nieczytelny.


    Kaplica św. Jana Nepomucena


    W narożach kaplicy zaprezentowano ewangelistów z symbolami. W rogu z lewej strony umieszczono postać św. Łukasza. Ciemnowłosy, brodaty mężczyzna siedzi, trzymając przed sobą białą kartę. Z prawej strony u jego stóp wychyla się łeb leżącego woła, w oddali pejzaż. Od strony północno-zachodniej namalowano siedzącego siwowłosego Ewangelistę Mateusza. W prawej dłoni trzyma kartę w lewej zaś pióro. Zza jego lewego ramienia wygląda anioł, w tle krajobraz. W części północno-wschodniej przedstawiono postać siedzącego św. Marka, ubranego w jasnobrązową suknię, przepasaną bordową tuniką. W lewej dłoni trzyma otwartą księgę, prawą pisze. Z prawej strony u jego stóp spoczywa lew, w tle pejzaż. W glifach okna południowego dwie sceny ujęte w tondach. Z prawej strony kobieta karmiąca piersią małe dziecko, nad nią półksiężyc oraz dwa aniołki lub dzieci przyglądające się scenie. Z lewej strony kobieta trzymająca kielich. W arkadzie od strony wschodniej pośrodku umieszczono scenę przedstawiającą stojącego na górze mężczyznę, a w tle po prawej panoramę miasta – nowe Jeruzalem. W arkadzie północnej umieszczono feniksa w koronie drzewa.
    Wnętrze kopuły dekoracją nawiązuje do biblijnej Apokalipsy św. Jana. Na tle żółtego, świetlistego nieba, umieszczono osiem głównych postaci – każda z nich znajduje się w kwaterze oddzielonej gurtem.
    Nad ołtarzem z prawej strony widzimy siedzącego na chmurze mężczyznę z piórem w prawej dłoni i kartą spoczywającą na jego kolanach. Ma na sobie czerwoną koszulę. Z prawej strony u dołu umieszczono brązowego orła (to wskazuje na św. Jana Ewangelistę). Ponad nim mały anioł, trzymający złotą kadzielnicę. W kwaterze z prawej strony w jej górnej części umieszczono białego Baranka Bożego na postumencie wyłaniającym się z żółtej chmury, trzymającego czerwoną chorągiew. Za nim rozbłyska światłość.

     

    W polichromiach kaplic narożnych krużganków w Stoczku Klasztornym można dostrzec duży kunszt artystyczny Macieja Jana Meyera i Jego uczniów. Nie bez przyczyny jest on zaliczany do najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa dekoracyjnego w Polsce w XVIII wieku. Jego nowatorskie i pełne ekspresji widowiskowe kompozycje zwłaszcza w kopułach kaplic  św. Kajetana i św. Nepomucena nawiązują do tradycji nowożytnego malarstwa włoskiego (głównie lombardzkiego i bolońskiego z okresu XVII/XVIII w.) czerpiącego inspiracje z Biblii.


    Ks. Paweł Śmierzchalski MIC

     

    Fotografie:

    1. Polichromia kopuły w kaplicy św. Kajetana, autor fot. P. Śmierzchalski, 2009 r.(zbiory własne).

    2. Polichromia w kaplicy Krzyża Świętego, autor fot. P. Śmierzchalski, 2009 r. (zbiory własne).

    3. Polichromia w kaplicy św. Walentego, autor fot. P. Śmierzchalski, 2009 r. (zbiory własne).

    4. Polichromia kopuły w kaplicy św. Nepomucena, autor fot. P. Śmierzchalski, 2009 r. (zbiory własne).

    Logowanie